Rada Ministrów dostrzegła podnoszony od pewnego czasu problem przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia i sukcesji biznesu. Do tej pory, nie mając innych możliwości na gruncie prawa lokalnego, polscy przedsiębiorcy często korzystali z rozwiązań oferowanych przez inne jurysdykcje prawne. Wykorzystywano i nadal wykorzystuje się mechanizmy funkcjonujące np. w Luksemburgu i Lichtensteinie, tj. prywatne fundacje pozwalające w szerokim zakresie zaplanować sukcesję prowadzonego biznesu. Sytuacja ta prowadziła i nadal prowadzi do przenoszenia istotnych aktywów z Polski za granicę.

Koncepcja polskiej fundacji rodzinnej ma pozwolić lokalnym przedsiębiorcom na relatywnie łatwe i bezpieczne zapewnienie funkcjonowania biznesu w kolejnych pokoleniach. Jak słusznie wskazało Ministerstwo w Zielonej Księdze: „W przypadku braku sukcesora albo braku porozumienia pomiędzy członkami rodziny, właściciele przedsiębiorstw często decydują się na sprzedaż firmy. Prowadzi to do utraty rodzinnego charakteru firmy.” Rozwiązanie ma prowadzić do ograniczenia w występowaniu takich sytuacji.

Niektóre kraje europejskie mają już wieloletnią praktykę funkcjonowania fundacji prywatnych.

Prywatna fundacja rodzinna jest odpowiednikiem trustu, który jako koncept jest charakterystyczny dla krajów anglosaskich (opartych o system prawa zwyczajowego, tj. common law).

Fundacja może być opisana jako autonomiczna i odrębna jednostka prawna, posiadająca własny kapitał na określone cele. Od momentu nabycia osobowości prawnej przez fundację, jej kapitał jest oddzielony od aktywów założyciela. Jedynym celem istnienia fundacji jest realizacja planów i zamiarów założyciela, o czym mowa w akcie fundacji oraz statucie fundacji.

W przeciwieństwie do osoby prawnej, Fundacja nie posiada członków, udziałowców lub akcjonariuszy. Jednakże, prawo Fundacji uznaje beneficjentów, dla których korzyści fundacja realizuje swoje cele. Założyciel fundacji może również być jej beneficjentem.

Celem określenia zasad zarządzania majątkiem spisywany jest statut fundacji. Powoływany jest także organ zarządzający, jakim jest zarząd/rada fundacji. W niektórych jurysdykcjach dopuszczalne jest funkcjonowanie organu nadzorczego (tzw. rady protektorów), którzy mają możliwość blokowania działań organu zarządzającego, jeśli uznają np., że podejmowane działania nie służą fundacji i jej beneficjentom.

Organy fundacji sprawują regularny nadzór właścicielski nad powierzonym majątkiem – np. nad przekazaną do majątku fundacji spółką.

Z podatkowego punktu widzenia założenie zagranicznej fundacji i jej funkcjonowanie może rodzić pewne negatywne skutki dla polskich fundatorów/zarządzających oraz beneficjentów. W tym miejscu szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy dotyczące podatku od niezrealizowanych zysków (tzw. exit tax) oraz zagranicznej jednostki kontrolowanej (CFC). W rozumieniu polskiej ustawy PIT, prywatne fundacje są traktowane jako zagraniczny podmiot kontrolowany (CFC) począwszy od 1 stycznia 2019 r.

Publikując Zieloną Księgę Ministerstwo zwróciło się do przedsiębiorców oraz środowiska doradczego z prośbą o konsultacje. W tym zakresie zadano 10 pytań odnoszących się do potencjalnego funkcjonowania fundacji rodzinnej w Polsce. Wyniki konsultacji zostały opublikowane jeszcze w 2019 roku. Wstępnie odpowiedzi środowiska przedsiębiorców i ich doradców wskazywały na:

• duże zainteresowanie koncepcją polskiej fundacji rodzinnej;
• uregulowanie tej formy prawnej w nowej ustawie lub w obowiązującej ustawie o fundacjach (drugiemu rozwiązaniu sprzeciwiało się środowisko darczyńców – sytuacja mogłaby powodować brak rozróżnienia od fundacji pro bono). Tym samym, najprawdopodobniej dojdzie do uregulowania fundacji rodzinnej w odrębnym akcie prawnym;
• elastyczną możliwość uregulowania celów fundacji;
• nierozstrzygniętą kwestię dot. możliwości prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej (na podstawie najnowszych doniesień, najprawdopodobniej projektowana ustawa nie będzie zezwalała na prowadzenie działalności gospodarczej);
• liberalne potraktowania min. funduszu założycielskiego fundacji;
• brak zdecydowanego stanowiska w zakresie możliwości zasiadania osób prawnych w organach fundacji rodzinnej;
• umożliwienie pełnienia funkcji w organach fundacji rodzinnej beneficjentom;
• prawo do zachowku nie powinno stanowić dla beneficjenta możliwości dodatkowej korzyści, poza uprawieniami przysługującymi w stosunku do fundacji;
• przyznanie sądowi prawa do rozwiązania fundacji w przypadku działania w sposób sprzeczny z prawem, swoim celem lub interesami beneficjentów;
• przedstawiono wiele szczegółowych propozycji z zakresu podatków – opinie były bardzo zróżnicowane.

Powyższe założenia stanowią oczywiście jedynie wynik konsultacji społecznych i stanowią potencjalne wyznaczenie kierunku, w którym pójdzie regulator przygotowując prawne podstawy funkcjonowania fundacji rodzinnej w Polsce.

Bieżące informacje pojawiające się w mediach wskazują na prowadzenie w Ministerstwie prac nad nową ustawą regulującą omawianą instytucję prawną. W trakcie konsultacji zaproponowano wprowadzenie solidarnej odpowiedzialności fundatora i fundacji rodzinnej za zobowiązania, które powstały przed przeniesieniem majątku do fundacji i wdaje się, że Ministerstwo pójdzie tą drogą. Miałoby to przeciwdziałać wykorzystaniu fundacji celem ucieczki od posiadanych długów. Założenia projektu przewidują, że zasady dziedziczenia w przypadku funkcjonowania fundacji nie powinny ulec zmianie (możliwa jest modyfikacja zasad wypłacania zachowku). Tak jak wskazano wcześniej, regulator skłania się do zablokowania możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną.

Bardzo pozytywnie oceniamy działania Ministerstwa.

Stworzony przez Ministerstwo model fundacji powinien zachęcić do planowania sukcesji. Mimo, iż w ciągu ostatnich lat coraz więcej firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest zainteresowanych sukcesją, to wydaje się, że w praktyce ta popularność nie do końca przekłada się na faktyczne działania firm rodzinnych.

Fundacja rodzinna po pierwsze zapewniłaby polskim przedsiębiorcom atrakcyjne rozwiązanie pozwalające na zaplanowanie sukcesji biznesu, a po drugie powinna zahamować odpływu polskiego kapitału za granicę w związku z wykorzystaniem zagranicznych mechanizmów sukcesyjnych.

Ma to szczególne znaczenie w obliczu pandemii powodującej zwiększone zagrożenie dla osób obecnie prowadzących biznes rodzinny – zarówno w zakresie zdrowotnym, jak i ekonomicznym.

Istotne jest również korzystne uregulowanie opodatkowania fundacji. Polski ustawodawca powinien przewidzieć rozwiązania konkurencyjne dla rozwiązań zagranicznych. Wyższy poziom opodatkowania skutecznie podważyłby bowiem sens wdrożenia fundacji rodzinnej do polskiego porządku prawnego.

Wydaje się, iż pożądanym rozwiązaniem byłoby opodatkowanie dochodu fundacji jedynie na poziomie beneficjentów – co powinno być jednocześnie przejrzyste dla podatnika, jak i dla fiskusa.

Kibicujemy regulatorowi w szybkim przygotowaniu projektu ustawy, który powinien być również obiektem dalszych konsultacji społecznych.

Arkadiusz Gliniecki, dyrektor w dziale doradztwa podatkowego w zespole ds. PIT w KPMG w Polsce  

Leszek Marciniak, menedżer w dziale doradztwa podatkowego w zespole ds. PIT w KPMG w Polsce