Pierwszą tzw. tarczą antykryzysową wprowadzono obowiązek raportowania umów o dzieło, czyli udostępnienia ZUS informacji o zawieranych umowach o dzieło. Obowiązek ten wszedł w życie od 1 stycznia 2021 r.
Umowa o dzieło
Dla przypomnienia, umowa o dzieło co do zasady nie stanowi samoistnego tytułu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Jest więc atrakcyjną formą współpracy, ponieważ inne umowy cywilnoprawne, a w szczególności umowa zlecenia (z pewnymi wyjątkami), stanowią samoistny tytuł do ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego.
Zgodnie z zasadą swobody umów, strony mogą wybrać, jaką umowę zawierają. Zasada ta jest jednak ograniczona przez: przepisy ustaw, właściwość stosunku oraz zasady współżycia społecznego. Oznacza to, że niewłaściwe jest zawarcie umowy o dzieło tam, gdzie spełnione są przesłanki np. umowy zlecenia. Podstawowym elementem odróżniającym te dwie umowy jest zobowiązanie do uzyskania określonego rezultatu w przypadku umowy o dzieło, podczas gdy umowę zlecenia charakteryzuje jedynie staranne działanie.
Kto, jak i kiedy?
Zgodnie z uzasadnieniem do ustawy, celem wprowadzenia obowiązku raportowania umów o dzieło jest umożliwienie ZUS weryfikowania istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób wykonujących umowy nazwane umowami o dzieło. Co ważne, same zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym nie ulegają zmianom.
Obowiązkiem udostępnienia informacji o umowach o dzieło objęci zostali płatnicy składek lub osoby fizyczne zlecające dzieło, w terminie 7 dni od zawarcia umowy. Objęcie zakresem podmiotowym osób fizycznych oznacza, że obowiązek ten też istnieje np. w przypadku zawarcia umowy o dzieło na wykonanie mebli do mieszkania. Obowiązkiem natomiast nie są objęte podmioty, które nie są płatnikami ani osobami fizycznymi, czyli np. spółki, które nie zgłaszają do ubezpieczenia żadnych osób. Wydaje się, że jest to przeoczenie ze strony ustawodawcy.
Obowiązek informowania o zawarciu umowy o dzieło nie dotyczy umów:
- zawartych z własnym pracownikiem,
- wykonywanych na rzecz własnego pracodawcy, ale zawartych z innym podmiotem,
- zawartych z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą na wykonanie przez nie usług, które wchodzą w zakres prowadzonej działalności.
W załączniku do rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 20 grudnia 2020 r. określony został wzór formularza, na którym powinno nastąpić zgłoszenie umowy o dzieło (formularz ZUS RUD).
Informacje o zawartych umowach o dzieło ewidencjonuje się na koncie płatnika składek. ZUS udostępnia Ministrowi Finansów oraz organom Krajowej Administracji Skarbowej na ich żądanie dane dotyczące umów o dzieło.
Sankcje
Umowy o dzieło już wcześniej mogły być przedmiotem kontroli, natomiast dopiero teraz ZUS uzyskał skuteczne narzędzie do weryfikowania istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób wykonujących tego rodzaju umowy. W przypadku stwierdzenia, że dana umowa nie spełnia przesłanek umowy o dzieło, może ona zostać uznana za inną umowę. W konsekwencji, może powstać konieczność zapłaty zaległości z tytułu składek ubezpieczeniowych wraz z odsetkami za zwłokę. ZUS może ponadto nałożyć opłatę dodatkową w wysokości równej nawet kwocie zaległych składek.
Niedopełnienie obowiązku poinformowania ZUS o umowie o dzieło jest natomiast zagrożone karą grzywny do wysokości 5000 zł. Karze podlega płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika. Mimo, że obowiązek informowania ZUS nałożony jest też na osoby fizyczne, dla tej grupy osób nie zostały przewidziane żadne sankcje za jego niedopełnienie.
Co prawda, obowiązek wszedł w życie od początku 2021 r., jednak warto przeanalizować również umowy zawarte przed tą datą, ponieważ i one mogą stać się przedmiotem kontroli. KPMG chętnie pomoże w analizie ryzyka, weryfikacji i wprowadzeniu zmian w zawieranych umowach/zmianie typu zawieranych umów, jak również w spełnianiu obowiązku zgłaszania umów o dzieło.
