De digitale disruptie: een nieuwe realiteit voor de gezondheidszorg De digitale disruptie: een nieuwe realiteit voor de gezondheidszorg De digitale disruptie: een nieuwe realiteit voor de gezondheidszorg

Bestaande pijnpunten en kansen voor digitalisering zijn uitvergroot door COVID-19. Dit is hét moment om de digitalisering in de zorg te omarmen. Niets doen is geen optie.

De COVID-19 pandemie heeft samenlevingen wereldwijd in korte tijd ontwricht en heeft voor onherroepelijke veranderingen gezorgd. Hierdoor staat versneld een nieuwe realiteit voor de deur, óók voor de gezondheidszorg.  De zorg staat voor een enorme opgave: met bestaande mensen en middelen steeds meer zorg bieden tegen dezelfde kwaliteit en met lagere kosten, kan niet. Als we als maatschappij hiermee doorgaan zullen vraag en aanbod steeds verder uit elkaar gaan lopen. Dit zet kwalitatief hoogwaardige, betaalbare en toegankelijke zorg steeds verder onder druk. Tijdens de eerste COVID-19 golf is digitalisering op onderdelen razendsnel van de grond gekomen. De vraag is nu hoe dat te bestendigen en te verbeteren, om de zorg goed, persoonlijk, toegankelijk en ook betaalbaar te houden.

Veranderingen in het zorglandschap moeten verder gaan dan het verbeteren en het efficiënter maken van de huidige manieren van zorglevering. We hebben innovatieve en fundamenteel andere zorgleveringsmodellen én bekostigingsmodellen nodig om toekomstbestendige zorg van hoge kwaliteit te garanderen. Daarbij moet ingezet worden op het voorkomen, verplaatsen en vervangen van zorg.

Er staan voor zorgaanbieders echter nog obstakels in de weg om gebruik te maken van digitalisering. Denk hierbij aan een technologieachterstand, een gebrek aan (proces)standaardisatie, maar ook een onbekendheid met de voordelen van digitalisering en een gebrek aan training en opleiding voor de medewerkers in de zorg.

In een reeks van drie artikelen gaan we in op het wenkend perspectief van digitalisering en hoe deze obstakels te overkomen: (1) dit is hét moment om de digitale disruptie te omarmen; (2) zo kunnen aanbieders succesvol transformeren en (3) deze randvoorwaarden moeten beleidsmakers creëren om digitalisering te stimuleren. Hier leest u deel één.

Digitalisering in de zorg heeft de potentie om de patiënt écht centraal te stellen, en om zorgprofessionals meer tijd aan de patiënt te laten besteden. Ook kan digitalisering helpen om betere patiëntervaringen te realiseren én kan het de productiviteit verbeteren (bijvoorbeeld door het verminderen van de regeldruk_[1]). Als technologie in de zorg op de juiste manier wordt ingezet kan het een aantal trends, zoals JZOJP en zinnige zorg helpen versnellen.

De vraag óf digitalisering waarde toevoegt aan de zorg, is inmiddels al achterhaald omdat:

—   De patiënt er om vraagt. Onderzoek_[2] laat zien dat de meeste patiënten graag gebruik maken van digitale vormen van zorg (bijv. teleconsult of beeldbellen). Diverse onderzoeken laten zien dat patiënten: (1) tevreden zijn over deze vorm van zorg, (2) er in de toekomst ook weer gebruik van willen maken en niet alleen tijdens Covid-19. Wat momenteel nog ontbreekt is een gedifferentieerd beeld van de behoeften van de patiënt. Wij denken dat er meer onderzoek nodig is naar specifieke behoeftes van patiënten met betrekking tot digitale zorg (bijv. naar ziektebeeld, type patiënten).

—   Andere sectoren het al doen. In andere sectoren zien we dat de digitale disruptie de manier van werken al fundamenteel heeft veranderd. Het heeft gezorgd voor nieuwe verdienmodellen en nieuwe leveringsmodellen. Denk bijvoorbeeld aan de entertainment industrie, waar online kanalen van Netflix, Disney en Amazon de ouderwetse televisie voorbij streven of de retail waar de fysieke winkel nu slechts een van de vele kanalen voor klantcontact is geworden.

—   Er succesvolle pilots in de zorg zijn. In de zorg zien we, veelal op kleine schaal, een aantal succesvolle voorbeelden van digitalisering. Zo is aangetoond dat het monitoren van patiënten met COPD en hartfalen leidt tot minder zorgkosten. Voor hartfalen leidt het ook tot betere zorguitkomsten_.[3] Daarnaast blijken patiënten ook nog eens meer tevreden. De NPS-scores liggen hoger voor COPD- en hartfalen-patiënten die op afstand begeleid worden._[4]

We verwachten dat de digitale transformatie van zorgaanbieders de komende jaren in drie golven_[5] zal plaatsvinden:

1.  Het vervangen en verplaatsen van zorgactiviteiten van de zorgaanbieder naar de patiënt (thuis)

Tijdens de COVID-19-crisis zagen we in deze golf de sterkste toename van het gebruik van digitalisering. Deze golf is gericht op het oplossen van knelpunten in de capaciteit bij de zorgaanbieder en om te voorkomen dat zorg onnodig lang wordt uitgesteld. Zowel in Nederland als wereldwijd zien wij deze trend. Met het een-op-een vervangen van fysieke zorg door digitale zorg (bijvoorbeeld e-consulten of in de thuissituatie metingen verrichten), is er in termen van het leveringsmodel nog weinig veranderd.

2.  Zorg op een andere manier leveren (van zorgactiviteit naar zorgketens)

In de tweede golf begint digitalisering een grotere impact te krijgen op zorgaanbieders en het zorglandschap. Naast het puur vervangen van fysieke consulten met digitale consulten, ontstaan er nieuwe aanpakken waarbij onder andere digitalisering helpt bij het optimaliseren van zorgketens en het vormgeven van nieuwe leveringsmodellen. Dit is een belangrijke basis voor een verbonden zorglandschap[6]. Daarbij zal de zorgverkeerstoren een belangrijke rol gaan vervullen in het toekomstige zorglandschap. Daarnaast hebben zorgpaden altijd een digitale voordeur, waarbij patiënten eerst contact hebben met een chatbot voor het stellen van vragen en het krijgen van de eerste adviezen. Waar nodig wordt automatisch een afspraak met een zorgprofessional ingepland. Dergelijke chatbots maken gebruik van AI waardoor ze leren van contacten met patiënten en zichzelf verder kunnen ontwikkelen en verbeteren.

Wij onderzochten in de 46 landen waar we als KPMG actief zijn, op welke wijze digitalisering de zorg al heeft veranderd en waar de toekomstige uitdagingen liggen. Op basis van onze internationale publicatie delen we zes inzichten over digitale transformatie_[7]. Deze inzichten gelden niet alleen voor Nederland, we zien dit ook in andere landen. De inzichten tonen eerste bewegingen als gevolg van de digitale disruptie.

Covid-19 heeft als katalysator gewerkt voor het leveren van zorg via digitale kanalen. Door de pandemie werd de toegang tot zorg ineens abrupt bedreigd. In een poging de zorg voor niet-Covid patiënten toegankelijk te houden is bijvoorbeeld het aantal digitale consulten bij huisartsen, GGZ en ziekenhuizen explosief gestegen_[8]. De verwachting is dat deze manier van zorglevering in de toekomst blijft bestaan en in populariteit zal toenemen. Ten eerste omdat patiënten er om vragen, en ten tweede omdat druk op de zorg blijft toenemen.

Voorbeeld: Babylon Health, Engeland

Babylon Health heeft digitale zorgtechnologie ontwikkeld, waarmee patiënten toegang hebben tot zorg via hun mobiele telefoon.
—  De missie van Babylon is om iedereen in de wereld te voorzien van toegankelijke en betaalbare zorg.
—  Ze willen dit realiseren door zorg, ondersteund door digitale hulpmiddelen, fundamenteel anders aan te bieden.
—  Patiënten kunnen praten via de app met een chatbot service. Het AI systeem checkt symptomen en geeft adviezen.
—  Als het nodig is, is het mogelijk om in contact te komen met een arts.
—  Via AI kan ook het verloop van klachten worden voorspeld, als patiënten zich houden aan het advies van de chatbot.
—  Patiënten kunnen thuis hun gezondheid controleren, door met testkits bloedglucose, cholesterol te meten. Ze krijgen een testkit thuisgestuurd, meten en sturen dit vervolgens terug. De resultaten kunnen ze terugzien via hun app.
Babylon verstrekt naar eigen zeggen dagelijks zo’n 4.000 medische adviezen en staat gemiddeld elke tien seconde in contact met een patiënt.
 

Voordelen

—  Snellere en makkelijkere toegang tot zorg.
—  Goed geïnformeerde patiënten.

Veel zorgorganisaties stellen de patiënt centraal in de strategie. Uit onderzoek in opdracht van KPMG blijkt dat 80% van de ondervraagde zorgaanbieders aangeeft dat ‘patiënt centraal’ de hoogste of één van de hoogste prioriteiten is._[9] Tegelijkertijd merken we dat de huidige manier van werken en organiseren niet aansluit op deze strategie. We zien dat organisaties vanuit historie op een bepaalde manier ingericht zijn (ziekenhuizen bijvoorbeeld op basis van vakgroepen). Daarmee staat de patiënt niet centraal, maar helpt de inrichting om te kunnen voldoen aan de behoeften van zorgverzekeraars, artsen en beleidsmakers. Digitale transformatie kan als een versneller werken om de zorg nu wel rondom de patiënt te organiseren. Daarbij moet de patiënt volgens ons invloed krijgen op zijn zorg. Deze zorg zal door digitalisering in toenemende mate tijd- en plaats onafhankelijk worden. Dit zal verregaande consequenties hebben voor de manier waarop multidisciplinaire teams, capaciteiten en ondersteuning georganiseerd zijn. Veel zorgorganisaties zullen de komende tijd voor de uitdaging staan om zichzelf opnieuw uit te vinden, door kritisch te kijken naar de leveringsmodellen en wijze van organiseren.

De patiënt centraal stellen vraagt om een systeem opgebouwd langs de patiëntreis en niet langs de wetten of de domeinen van ons huidige zorgsysteem. Covid-19 heeft de fragmentatie- en coördinatieproblemen in ons zorgsysteem blootgelegd. Net als binnen een organisatie, gaat het er bij samenwerking om de persoon met een gezondheidsvraag als uitgangspunt te nemen, en te kijken naar wat die persoon nodig heeft. Vervolgens dient gekeken te worden wat het multidisciplinaire team nodig heeft om de zorg te kunnen bieden (bijvoorbeeld informatie over kwaliteit en kosten van zorgketen, gegevensuitwisseling in de keten, toegang tot EPD).

Voorbeeld: Health Village, Helsinki and Uusimaa Hospital District (HUS)

Health Village is een virtueel ziekenhuis in Finland dat is opgezet door Helsinki and Uusimaa Hospital District (HUS), in samenwerking met de andere universitaire ziekenhuizen in Finland.

Het ziekenhuis combineert digitale zorgverlening met traditionele vormen van medische zorg. Hierdoor ontstaat een betere en snellere toegang tot specialisten. Data wordt verzameld via sensoren. Door de combinatie van medische gegevens met deze data, worden diagnosestelling en behandeling ondersteund en verbeterd. Ook wordt artificial intelligence gebruikt voor het maken van voorspellingen. Health Village bestaat uit digitale hubs voor verschillende zorgpaden zoals bariatrische chirurgie en gewichtsverlies, hoofdpijn bij kinderen, thuisdialyse, Parkinson en herniachirurgie. Iedere hub bestaat uit drie onderdelen:

1.     Publieke website waar patiënten en families toegang hebben tot informatie over medische aandoeningen, therapieën en zelfmanagement
2.     Zorgpaden voor verschillende patiëntgroepen waar zij virtuele behandelingen krijgen. Deze worden geleverd in combinatie met de reguliere fysieke zorg
3.     Toegang tot tools voor zorgprofessionals die zij kunnen gebruiken bij de zorgverlening. Denk aan e-consultaties, behandelingen op afstand, e-learnings voor zelfmanagement en informatie over patiëntgroepen en aandoeningen

Er is potentie om het concept uit te breiden van de ziekenhuisgrenzen naar zorg thuis.

Voordelen

—  Besparingen van 39 miljoen euro voor zeven zorgpaden in HUS tussen 2018-2022
—  Verbetering van toegang tot zorg en efficiëntie van zorg
—  Hogere kwaliteit van zorg waarin de patiënt centraal staat
—  Geeft patiënten een actieve rol voor, tijdens en na de behandeling
—  Het biedt de mogelijkheid tot advanced data analytics door alle verzameling van data
—  Nieuwe inzichten uit onderzoek worden snel geïmplementeerd in het hele zorgpad en daarmee meteen breed beschikbaar gesteld
—  Zorg reikt buiten de ziekenhuismuren tot bij de patiënt thuis (sensor technologieën en medical devices kunnen worden geïntegreerd met het platform)
—  Het is (ongelimiteerd) op te schalen tot zelfs internationaal bereik.

De wereldwijde reactie op Covid-19 heeft nog een belangrijke prioriteit aangetoond: het belang van onderbouwd inzicht bij het maken van keuzes. Een naadloze patiëntreis, ondersteund door juiste, tijdige en volledige informatie is geen vanzelfsprekendheid. Zo konden zorgverleners niet in patiëntendossiers van andere organisaties, dit is in een acute situatie levensbedreigend. Andere voorbeelden zijn real-time inzicht in beschikbaarheid van (IC) bedden, of mogelijkheden op vervolgzorg na een ziekenhuisopname. Dit leidt ertoe dat zorgorganisaties niet in staat zijn om de waarde van data te ontsluiten voor het nemen van beslissingen. Het verbeteren van uitkomsten vereist dat informatie over die uitkomsten beschikbaar is op de plaats waar beslissingen worden genomen, van de zorgketen tot de RvB. Daarnaast sluiten we vraag en aanbod niet goed op elkaar aan, en benutten we zorgmedewerkers en capaciteiten niet optimaal. Dit zorgt onder andere voor onnodige lange wachttijden, verspilling en frustratie bij patiënten en zorgmedewerkers.