Nationale waterstofstrategieën Nationale waterstofstrategieën Nationale waterstofstrategieën

In de afgelopen twee jaar hebben we een aanzienlijke toename van aangekondigd en gepland nationaal waterstofbeleid gezien. Begin 2019 werden de eerste werkzaamheden op het gebied van waterstof aangekondigd door slechts een paar landen, zoals China, Frankrijk, Japan en Zuid-Korea. Twee jaar later hebben meer dan tien landen, waaronder Australië, Chili, Finland, Duitsland, Noorwegen, Portugal en Spanje en de Europese Unie (EU), uitvoerige waterstofstrategieën ontwikkeld. Er wordt verwacht wordt dat negen andere landen in de nabije toekomst hun strategieën bekend zullen maken.¹

Een groeiend aantal nationale waterstofstrategieën wordt aangenomen door zowel publieke als zakelijke entiteiten over de hele wereld, met nieuwe ontwikkelingen in Europa, de regio Azië-Stille Oceaan (ASPAC), Noord- en Zuid-Amerika en de landen van de Samenwerkingsraad van de Golf (GCC) (afbeelding 1).

Afbeelding 1: Waterstofstrategieën per regio²

Technologieën voor het opwekken van waterstof worden doorgaans onderverdeeld in categorieën die met verschillende kleuren worden aangeduid:³

• Groene waterstof: geproduceerd door elektrolyse met groene stroom. In sommige gevallen is de productie gebaseerd op bio-energie, zoals biomethaan of vergassing van vaste biomassa.
• Grijze (of bruine/zwarte) waterstof, geproduceerd door fossiele brandstoffen (meestal aardgas en steenkool), waarbij kooldioxide wordt uitgestoten.)
• Blauwe waterstof: geproduceerd door de combinatie van grijze waterstof en CO2-afvang en -opslag (CCS). Dit proces voorkomt het grootste deel van de uitstoot van broeikasgassen bij de productie.
• Turquoise waterstof, via de pyrolyse van een fossiele brandstof, waarbij het bijproduct vaste koolstof is.
• Gele (of paarse) waterstof, geproduceerd door elektrolyse met elektriciteit uit kerncentrales.

Naast deze kleuren worden verschillende namen gebruikt om groepen waterstofproductiepaden aan te duiden: bijvoorbeeld schone waterstof, koolstofarme waterstof en hernieuwbare waterstof. In het algemeen wordt met de term koolstofarme waterstof groene, blauwe, turquoise en gele waterstof aangeduid. De koolstofintensiteit van het gebruik van waterstof kan sterk variëren, afhankelijk van factoren als productie, transport, vloeibaarmaking en opslag, wat allemaal bijdraagt aan de totale koolstofvoetafdruk. Een voertuig dat op waterstof rijdt, produceert bijvoorbeeld alleen wateremissies, maar rijdt mogelijk op waterstof die is geproduceerd met elektriciteit uit een aardgascentrale.

Zoals besproken in Geografische waterstofhotspots, is geografie cruciaal in de ontwikkeling van nationale waterstofstrategieën. Lokale beschikbaarheid en gemakkelijke toegang tot waterstof, in combinatie met de industrialisatie, energiebehoeften en afhankelijkheid van een land, zijn van essentieel belang voor het bepalen van de potentiële kansen en uitdagingen waarmee een land te maken kan krijgen. Dit omvat het unieke potentieel van een land om een grootschalige energie-exporteur of -importeur te worden.⁴

De aanvankelijke dilemma's die voortvloeien uit het export-/importpotentieel van landen hebben op hun beurt al invloed gehad op het nationale waterstofbeleid dat is ontwikkeld door landen met een sterke exportbasis (bijvoorbeeld Australië) en een aanzienlijke industrialisatie en energiebehoefte (bijvoorbeeld Duitsland, Japan en Zuid-Korea). De wisselwerking tussen export- en importstrategieën is al zichtbaar in de nieuw gevormde handelsroutes en -relaties tussen landen en over de continenten heen, waardoor de status quo en de dynamiek in het huidige wereldwijde energielandschap veranderen.

Waterstof heeft ongetwijfeld een belangrijk geopolitiek en geo-economisch potentieel voor een groot aantal landen. Wij verwachten dat het aantal landen met de belangstelling, de middelen en het potentieel om een belangrijke positie op het gebied van waterstof te ontwikkelen zal toenemen naarmate de wereldmarkt voor waterstof exponentieel blijft groeien.

Hoewel het misschien moeilijk is om de winnaars in de wereldwijde waterstofwedloop te voorspellen, hebben de huidige koplopers al een verscheidenheid aan innovatieve instrumenten en beleidsinitiatieven in hun nationale waterstofstrategieën opgenomen. De onderstaande grafiek laat enkele van de belangrijkste aandachtsgebieden zien die in alle waterstofstrategieën zijn opgenomen, evenals de aandachtsgebieden die enkele individuele prioriteiten voor export, import en technologisch leiderschap weerspiegelen.

Afbeelding 2: Huidige waterstofstrategieën voor geselecteerde koplopers⁵

Volgens de Wereldenergieraad (2021) zijn de belangrijkste strategische doelstellingen in het nationale beleid onder meer:

• emissiereductie
• diversificatie en zekerheid van de energievoorziening
• bevordering van economische groei
• integratie van hernieuwbare energiebronnen

In Europa is waterstof een belangrijk onderdeel geweest van de koolstofreductiestrategieën op zowel regionaal als nationaal niveau. Een in juli 2020 gepubliceerde waterstofstrategie⁷ stelt groene waterstof als Europese topprioriteit, terwijl blauwe waterstof wordt gezien als een tijdelijke oplossing voor de middellange termijn. Tegen 2030 wil de EU 40 GW aan waterstofelektrolysecapaciteit hebben. Dit is bijna twee keer de capaciteit van de Drieklovendam in China, de grootste elektriciteitscentrale ter wereld.⁸ Om dit doel te bereiken streeft de EU naar maar liefst 470 miljard euro aan publieke en private investeringen tegen 2050. Bovendien is aangekondigd dat een importketen wordt opgezet met nog eens 40 GW uit buurlanden in Midden-Europa en Noord-Afrika.

Sommige Europese lidstaten hebben ook hun eigen waterstofstrategieën bekendgemaakt. Spanje, Duitsland en Frankrijk hebben aangekondigd tegen 2030 respectievelijk 4, 5 en 6,5 GW groene waterstof te installeren. De nationale doelstellingen voor groene waterstof van Duitsland, Frankrijk, Portugal, Nederland en Spanje zijn al goed voor meer dan 50 procent van de beoogde 40 GW aan geïnstalleerde elektrolysecapaciteit van de EU in 2030.⁹

Een van de recente activiteiten is dat het Portugese energiebedrijf Galp zich heeft aangesloten bij EDP, Martifer, REN, Vestas en verschillende andere Europese partners om de haalbaarheid te beoordelen van het project H2 Sines, dat tot doel heeft een industrieel cluster voor de productie van groene waterstof op te zetten in Sines.¹⁰Het project heeft een belangrijke internationale dimensie, zowel vanwege de exportcomponent als vanwege de deelname van partners met ervaring in de waterstofwaardeketen.

Het eerste publiek toegankelijke waterstofnetwerk in Duitsland zal naar verwachting vanaf eind 2022 steeds grotere hoeveelheden groene waterstof leveren aan industriële bedrijven in Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen.¹¹ BP plc, transmissienetbeheerder Nowega, OGE en het energiebedrijf RWE Generation hebben een MOU ondertekend voor de ontwikkeling van het project GET H2 Nukleus voor de productie, het transport, de opslag en het industriële gebruik van groene waterstof van Lingen tot het Ruhrgebied en van de Nederlandse grens tot Salzgitter.¹²

Voor de ontwikkeling van waterstof kunnen publiek-private partnerschappen dienen als platform om initiatieven te financieren, stimulansen te ontwikkelen, informatie uit te wisselen om de technologische vooruitgang te bevorderen, consensus te creëren en activiteiten te coördineren. Publiek-private partnerschappen kunnen ook de risico's tijdens de vroege invoering beperken en de overgang van demonstratie naar commercialisering vergemakkelijken. Het doel is in veel gevallen een punt te bereiken waarop geen verdere overheidssteun meer nodig is.

Dit model is in de EU al succesvol geweest via de Gemeenschappelijke onderneming brandstofcellen en waterstof,¹³ die heeft bijgedragen tot de demonstratie van waterstoftechnologieën voor verschillende trajecten. In 2020 kondigde de Europese Commissie (EC) de Clean Hydrogen Alliance aan, een publiek-privaat partnerschap van de EC, de Europese brandstofcel- en waterstofindustrie en onderzoeksorganisaties. Het partnerschap is bedoeld om de energieonafhankelijkheid van Europa en de ontwikkeling van emissievrije auto's te helpen waarborgen.¹⁴

In de VS dient het California Fuel Cell Partnership (CaFCP)¹⁵ als een samenwerking tussen industrie en overheid om de markt voor door waterstof aangedreven elektrische brandstofcelvoertuigen uit te breiden. In Oregon heeft een team van publieke en private organisaties onlangs een MOU ondertekend om de ontwikkeling te onderzoeken van wat een van de grootste hernieuwbare waterstofproductiefaciliteiten in Noord-Amerika zou zijn.¹⁶ De partners in het waterstofproductie- en koolstofreductie-initiatief zijn onder meer Eugene Water & Electric Board, NW Natural en Bonneville Environmental Foundation.

In 2019 lanceerde Australië ‘H2 under 2’, een nationale waterstofstrategie die streeft naar productiekosten van minder dan AU$2/kg waterstof.¹⁸ Deze strategie heeft al 370 miljoen AU$ aan overheidssteun opgeleverd en wordt overwogen in de Technology Investment Roadmap van het land. Daarnaast hebben Australië en Singapore een partnerschap van 30 miljoen Australische dollar gesloten om de inzet van brandstoffen en technologieën met lage emissies, zoals schone waterstof, te versnellen om de emissies bij maritieme en havenactiviteiten te verminderen.¹⁹ Het partnerschap tussen Australië en Singapore maakt deel uit van de toezegging van de regering van 565,8 miljoen Australische dollar om nieuwe internationale technologiepartnerschappen op te zetten die technologieën met lage emissies goedkoper maken en investeringen in projecten in Australië stimuleren.

In sommige gevallen kunnen verordeningen dezelfde doelstellingen hebben, maar verschillen in hun strategie. Sommige mandaten stimuleren bijvoorbeeld het gebruik van koolstofarme energie uit bronnen zoals wind- of zonne-energie, terwijl andere het gebruik van koolstofintensieve energie ontmoedigen door een prijskaartje te hangen aan koolstofemissies.

Koolstofprijsstelling houdt een expliciete kost in voor de uitstoot van broeikasgassen, uitgedrukt in een waarde per ton kooldioxide-equivalent (tCO2e). Wat de aard en doeltreffendheid van koolstofprijsinitiatieven betreft, kunnen regeringen zowel directe als indirecte stimulansen creëren om uiteindelijk hetzelfde doel te bereiken, namelijk een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen (afbeelding 3).

Afbeelding 3: Stimuleren van koolstofarme energie versus ontmoedigen van koolstofintensieve energie

In de vervoersector hebben sommige regeringen nu specifieke doelstellingen vastgesteld voor lichte en zware elektrische voertuigen op brandstofcellen (FCEV's), soms ondersteund door subsidies. Voor particuliere voertuigen is de invoering van FCEV's echter aanzienlijk trager verlopen dan voor elektrische voertuigen op batterijen (BEV's). De uitzonderingen zijn Japan²⁰ en de VS, waar personenauto's de FCEV-markt domineren.

In andere regio's groeit het aandeel van FCEV-bedrijfsvoertuigen snel, omdat dit segment effectiever kan worden gereguleerd en gecontroleerd door richtlijnen van de overheid. En de afschaffing van bussen en andere voertuigen die op diesel rijden ten gunste van een emissievrij wagenpark vindt wereldwijd doorgang, onder meer in België, China, Frankrijk, Duitsland, Japan, Noorwegen en Taiwan, waardoor de weg wordt vrijgemaakt voor wagenparken die op waterstof rijden.²¹

Als reactie op de urgentie en het belang van politieke actie om volledige economieën koolstofvrij te maken, heeft het emissiehandelssysteem (ETS) van de EU geschommeld tussen emissiehandelssystemen en koolstofbelastinginitiatieven om de overgang op een gereguleerde manier te sturen.²² De eerste editie van het ETS kreeg kritiek vanwege tekortkomingen zoals prijsvolatiliteit en buitensporige vergoedingen. Er is echter positief gereageerd op soortgelijke initiatieven van regeringen over de hele wereld om koolstofprijzen af te dwingen.²³ Toch hebben veel rechtsgebieden dergelijke mechanismen nog niet ingevoerd (afbeelding 4).

Om de opkomende waterstofmaatschappij te bevorderen, moeten regeringen grenzen, kaders en routekaarten voor lagere emissies invoeren. Tegelijkertijd kunnen organisaties in de particuliere sector, zowel vanuit commercieel oogpunt als vanuit het oogpunt van hun reputatie, profiteren van ambitieuze doelstellingen op het gebied van milieu, maatschappij en bestuur (ESG).

Waar de waterstofmarkt voorheen een nichemarkt was, neemt het aantal betrokken particuliere bedrijven toe en wordt het steeds diverser. De afgelopen jaren zijn er allianties ontstaan die functioneren als een virtuele marktplaats om organisaties uit de hele waardeketen samen te brengen. De Hydrogen Council is bijvoorbeeld een wereldwijd, door de industrie geleid initiatief dat de hele waterstofketen vertegenwoordigt, met als doel de invoering van waterstofoplossingen te versnellen.

De opkomst van formele marktplaatsen, bedrijfsallianties, regionale coalities en brancheverenigingen is een teken dat de marktkrachten samenkomen om een nieuwe wereldwijde waterstofmarkt te creëren. Dit is echter niet genoeg om emissiereductie voldoende voor het voetlicht te brengen. In plaats daarvan moeten deze organisaties zich vastleggen op duidelijk omschreven doelstellingen.

De realiteit is dat CEO's die een klimaatvriendelijk bedrijfsmodel invoeren, dit niet alleen als nalevingskosten moeten beschouwen. In plaats daarvan is het een manier om het klimaatrisico om te zetten in een zakelijke kans. Naast de noodzaak om te voldoen aan wettelijke en statutaire vereisten, staat de ESG-agenda van bedrijven steeds meer centraal in de merkperceptie en -waarde bij de hedendaagse consumenten en industriële partners. Op dezelfde manier stellen een aantal institutionele beleggers hun eigen normen vast voor duurzame beleggingsportefeuilles, waardoor de organisaties waarin zij beleggen ook groen worden.

Tegelijkertijd zullen bedrijven, om het ware potentieel van waterstoftechnologieën te realiseren, duidelijke boodschappen van regeringen nodig hebben via nationale strategieën en technologische routekaarten, naast specifieke beleidsinitiatieven en wetgeving die prioriteit geven aan verschuivingen naar waterstof en de verbeterde integratie van sectoroverschrijdende energiesysteemplanning ter ondersteuning van groene initiatieven.

Als katalysator voor de grootschalige invoering van waterstofactiva en -infrastructuur moeten regeringen stevige standpunten innemen en duidelijke marktsignalen geven via strategische kaders. Het is deze aanpak die volgens ons de meeste kans biedt om de nodige investeringen in een duurzame waterstofeconomie te stimuleren.

• Australië: https://www.industry.gov.au/data-and-publications/australias-national-hydrogen-strategy
• Japan: https://www.meti.go.jp/english/press/2017/pdf/1226_003a.pdf. Zie ook: https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/nagashima_japan_hydrogen_2020.pdf
• GCC: https://www.rvo.nl/sites/default/files/2020/12/Hydrogen%20in%20the%20GCC.pdf
• Zuid-Korea: https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/03/Hydrogen-economy-plan-in-Korea.pdf
• Duitsland: https://www.bmwi.de/Redaktion/EN/Publikationen/Energie/the-national-hydrogen-strategy.html