Ron de Wit is plaatsvervangend commandant van de Brandweer Twente en deed promotieonderzoek naar de waarde van brandweerzorg. Mede op basis van dit onderzoek concludeert hij dat bestuurders de burger niet moeten onderschatten, want deze begrijpt best dat niets zonder risico is en kan incidenten best vergeven. Een basisvoorwaarde: een helder beargumenteerd verhaal over het risicobeleid.
De burger is niet dom en begrijpt risico’s beter dan we denken
Er breekt brand uit in een woning pal naast de brandweerkazerne. De deuren van de kazerne blijven echter gesloten. De brandweer van een aangrenzende gemeente moet uitrukken om de brand te blussen. En een lokale verslaggever schiet wat foto’s van deze wat absurde situatie.
Het zijn de ingrediënten van een waargebeurde casus waar Ron de Wit mee te maken had. Rationeel is prima te verklaren wat er aan de hand was. Het hele idee van een vrijwillige brandweer is namelijk dat je nooit een gegarandeerde bezetting hebt. Als je pech hebt dan krijg je het team niet rond en kun je niet uitrukken als het nodig is. Als je bijzonder veel pech hebt dan gebeurt dat precies op het moment dat er brand is bij de buren.
De Wit had bijzonder veel pech. “Natuurlijk was dat heel vervelend, vooral ook voor de betrokken vrijwilligers voor wie dit de grootste nachtmerrie is. Maar het is wel uitlegbaar, want het is een consequentie van de keuze voor een vrijwillige brandweer. Zo’n keuze betekent dat er geen zekerheid is over de bezetting. Precies dat hebben we dan ook na dat incident in een gesprek met de gemeenteraad uitgelegd. En als je bij de beleidsvorming daarover al duidelijke afwegingen hebt gemaakt hoef je niet bang te zijn om dat gesprek aan te gaan als er een incident is.”
Niettemin weet ook De Wit dat dergelijke incidenten krachtvoer zijn voor maatschappelijke ophef. Toch is de burger rationeler dan we denken. “Het standaard frame is vaak dat we veronderstellen dat burgers bepaalde beleidskeuzes niet snappen en dat we tandeloos zijn tegenover de ophef. Helaas wordt dan in het geval van een incident al gauw een mooi verhaal verteld waarin de acties – of het gebrek aan acties – van betrokkenen min of meer wordt goedgepraat. Dat is dodelijk voor het vertrouwen, want de burger voelt feilloos aan dat je niet het echte verhaal vertelt.”
Een wereld zonder risico’s
Burgers begrijpen best dat een wereld zonder risico’s en vervelende gebeurtenissen niet bestaat. “En dat geldt ook voor het gecalculeerd nemen van risico’s. Ze begrijpen heel goed dat je een euro maar één keer kunt uitgeven en dat het financieel onhaalbaar en onwenselijk is om zo’n beetje alle risico’s uit te bannen. Natuurlijk delft de ratio daarover vaak het onderspit als er wat fout gaat. Als er in een café brand ontstaat en er komen meerdere mensen om het leven, dan speelt de emotie een hoofdrol. Hoe kon dit gebeuren? Maar wat je in elk geval daarna niet moet doen is suggereren dat zoiets nooit meer zal voorkomen, want dan creëer je verkeerde verwachtingen. De rationele benadering – en daarmee ook de kostenbatenanalyse – moet voldoende aandacht blijven krijgen.”
Kosten en baten van risico's
De Wit verwijst naar het werk van de Amerikaanse rechtsgeleerde Cass Sunstein die in zijn boek Risk and Reason betoogt dat risicogebaseerd beleid vaak niet op feiten is gebouwd maar op (tijdelijke) angst. Het resultaat: veel hysterie maar ook veel verwaarlozing van thema’s. “Risk regulation is volgens Sunstein vaak een ‘stab in the dark’. En precies dat is funest. We moeten het licht erop laten schijnen. Heel duidelijk uitleggen dát er risico’s zijn en wat de kosten en baten zijn van het verder verkleinen van de risico’s. Dat moeten we doen aan de voorkant bij het formuleren van beleid. Maar ook aan de achterkant moeten we dat verhaal blijven vertellen als er wat misgaat.”
Een mooi recent voorbeeld waar zo’n duidelijke taal nodig is, is een onderzoek naar de zogeheten WAS-palen (waarschuwing- en alarmeringssystemen), oftewel de ‘sirenes’ die elke eerste maandag van de maand worden getest in heel Nederland. “Een onafhankelijk onderzoek laat zien dat deze aan het einde van hun levensduur zitten en dat we in een digitaal tijdperk allerlei andere middelen hebben die effectiever zijn. Het is vanuit een kosten-batenanalyse dan ook heel rationeel om de systemen uit de lucht te halen. Toch aarzelt de minister.”
Bewust zijn van risico's
Onlosmakelijk verbonden met dit thema is dat het individu voldoende eigen verantwoordelijkheid neemt. Als burger moeten we de overheid niet zien als een duizenddingendoekje dat alle risico’s wegpoetst. We moeten vooral ook zelf blijven nadenken. “Een voorbeeld. Wie in een afgelegen gebied woont heeft meestal de brandweerwagen en ambulance op wat grotere afstand. Dat is niet alleen maar een beleidskeuze maar daar wonen is ook een persoonlijke keuze waar je zelf consequenties aan moet verbinden. Plat gezegd: dat betekent misschien dat de aanschaf van een brandmelder of een defibrillator voor jou nog belangrijker is dan voor mensen in stedelijke gebieden.”
Bij het bevorderen van deze eigen verantwoordelijkheid wijst De Wit op de zogeheten Risk Factories die inmiddels op drie plekken in Nederland met succes draaien. Het gaat hier om een samenwerking tussen onder meer brandweer, politie, GGD en Veilig Verkeer Nederland. In simulaties ervaren kinderen en ook ouderen in deze factories hoe risico’s in de praktijk werken. Ze ervaren bijvoorbeeld hoe het is om in een brandend huis te zijn (kinderen van de basisschool), hoe babbeltrucs werken (ouderen) en hoe ondermijning op het schoolplein kan beginnen (brugklassers). “De essentie: mensen worden zich beter bewust van risico’s en wat ze zelf kunnen doen aan het terugdringen van die risico’s. Het mooiste is als ze ambassadeurs daarover worden in hun omgeving.”
Bent u geïnspireerd geraakt door dit interview?
Bent u na het lezen van bovenstaand interview geïnspireerd geraakt? In de publicatie 'De glazen leider' gaan we onder andere in op:
- de volwassenheid van risk management in de afgelopen decennia;
- de inzichten die de interviews hebben opgeleverd met betrekking tot communicatie over bijvoorbeeld incidenten en fouten;
- hoe de communicatie veel minder sterk is ontwikkeld;
- én hoe voorkomen we angst voor risico’s in tijden van zero tolerance.
