Hooggeachte mevrouw Ollongren,
We leven in een wereld waarin veranderende machtsverhoudingen en instabiliteit rond Europa aan de orde van de dag zijn. In het coalitieakkoord vormt deze constatering het uitgangspunt voor het defensiebeleid van de komende jaren. Dat beleid is erop gericht de krijgsmacht te versterken. Want stabiliteit is een voorwaarde voor ons welzijn, voor onze rechtsstaat, voor economische groei. Vanuit dit maatschappelijke perspectief wil KPMG graag een bijdrage leveren aan het veranderproces dat Defensie met het oog hierop moet ondergaan.
Het coalitieakkoord sluit voor een belangrijk deel aan bij wat uw voorganger schreef in de Defensievisie 2035. Daarin staat wat Defensie wil worden, namelijk een meer flexibele en sneller wendbare organisatie, die in staat is om proactief in te spelen op veranderende omstandigheden. Dat moet, want ook de risico's die Nederland bedreigen, blijken snel van aard te kunnen veranderen.
Defensie heeft zich daarom ten doel gesteld om in 2035 een slimme, technologisch hoogwaardige organisatie te zijn, die informatiegestuurd optreedt en functioneert als een betrouwbare partner en beschermer. Om die drie ambities op te bouwen en uit te bouwen is het essentieel dat de defensieorganisatie een omvangrijke transitie doormaakt, met een aantal grote veranderingstrajecten. Gericht op mensen, op technologie (waaronder materieel) en op de organisatie. Daar wordt ook in het coalitieakkoord (deels) melding van gemaakt en er wordt budget voor gereserveerd.
Een dergelijke transitie vraagt om structurele aanpassingen en een omvangrijke cultuuromslag. Daarnaast moet het personeelsbeleid op een andere leest worden geschoeid, met meer maatwerk en differentiatie. Opleidingen en trainingen moeten anders worden ingericht en ook op praktisch elk ander vlak moet de bedrijfsvoering worden gemoderniseerd: vastgoed, IT, vervanging grootmaterieel, instandhouding van materieel en sociale en fysieke veiligheid.
Duurzaamheid zal daar een prominente rol in gaan vervullen. In de Defensievisie 2035 is daar nog geen aandacht aan besteed, maar in het coalitieakkoord wordt het belang daarvan wel onderkend. Het betreft dan de verduurzaming van onder meer het vastgoed van Defensie. Maar ook op andere fronten zal dit thema prioriteit krijgen. Zo is bijvoorbeeld de vraag relevant hoe Defensie zich op de lange termijn weet te verzekeren van de vereiste energie, al dan niet groen, voor de wapensystemen en datacentra die deze toekomstige hightech krijgsmacht nodig heeft.
Een sneller wendbare organisatie betekent ook dat gevechtseenheden sneller inzetbaar moeten zijn, zelfstandig en schaalbaar. Het is daarbij essentieel dat er een voldoende robuust ondersteuningsapparaat is. Dat vergt grote investeringen in technologisch hoogwaardige en arbeidsextensieve oplossingen, en hangt nauw samen met de competenties van het defensiepersoneel. Het tekort aan menskracht met de gewenste capaciteiten is een van de belangrijkste risico's voor Defensie.
Daarnaast zijn de IT-risico's prominent. Het streven naar een gezaghebbende informatiepositie – informatie kan ook als wapen worden ingezet – betekent dat mensen en wapensystemen moeten beschikken over de tijdige en betrouwbare informatie en software. Bovendien vereist veilige en betrouwbare communicatie een robuuste IT-infrastructuur en een gegarandeerde toegang tot de eigen netwerken. Ook op het gebied van IT, cybersecurity en data is het overigens de uitdaging voldoende gekwalificeerde medewerkers aan de organisatie te binden.
Ook het streven naar meer samenwerking vergt grote veranderingen. Met name de bescherming tegen cyberaanvallen en desinformatiecampagnes is defensieoverstijgend en vraagt een geïntegreerde inzet. Ook het intensiveren van de samenwerking binnen de EU en binnen de NAVO is niet vanzelfsprekend, maar wel nodig om tot een sterke Europese defensiemarkt te komen.
Tot slot staat samenwerking ook centraal in het streven om Defensie meer zichtbaarheid te geven in de Nederlandse samenleving. De organisatie moet transparanter en meer ontspannen leren omgaan met de buitenwereld, zodat het draagvlak voor optreden van Defensie behouden blijft. Ook in dit opzicht zal er sprake zijn van een cultuuromslag, te beginnen bij de top van Defensie.
Alles in overweging nemend, is in onze ogen (mentale) wendbaarheid verreweg de belangrijkste uitdaging van Defensie om deze doelstellingen te realiseren.
Wendbaarheid in operationele inzet. Het is de uitdaging om de defensieorganisatie zo in te richten dat de risico’s van bestaande en nieuwe bedreigingen gereduceerd en gemitigeerd kunnen worden. Al dan niet in Europees of NAVO-verband.
Wendbaarheid in arbeidsvoorwaarden en opleidingen. Niet alleen om het arbeidsvoorwaardenpakket van het huidige personeel naar een acceptabel niveau te brengen, maar ook om de gewenste mix van vast en flexibel inzetbaar personeel vorm te geven.
Wendbaarheid in samenwerking. Waar nu vaak nog verkokerd en geïsoleerd wordt geopereerd – en traditioneel in termen van landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee – moet worden ingezet op samenwerking, op risico's en kosten delen en op transparantie. Niet in de laatste plaats omdat zich bij de traditionele militaire domeinen drie nieuwe aandachtsgebieden hebben gevoegd: cyber, cognitief en ruimte. De bescherming tegen de bedreigingen in deze aandachtsgebieden vergt nog meer integratie, niet alleen binnen het defensieapparaat zelf, maar ook in relatie tot andere veiligheidsinstanties en civiele organisaties, in Nederland en daarbuiten.
Wendbaarheid in IT-infrastructuur. De ambitie om een hightech krijgsmacht te worden, vereist een wendbare, toekomstbestendige en veilige IT-infrastructuur. Dit betreft een van de fundamenten onder de transitie, en op dat terrein is er nog veel werk aan de winkel – en dat is een understatement.
Wendbaarheid in stakeholdermanagement. Om draagvlak te behouden moet de defensieorganisatie politiek en samenleving voortdurend blijven overtuigen van nut en noodzaak van deze transitie.
Last but not least: van u en van de defensietop wordt de mentale wendbaarheid gevraagd om richting te geven aan deze complexe uitdaging. Contraproductieve patronen moeten worden doorbroken, mogelijke vooroordelen moeten terzijde worden gelegd.
Wij wensen u in alle oprechtheid veel wendbaarheid, wijsheid en krijgsmansgeluk toe en adviseren u in de komende gesprekken het begrip wendbaarheid geregeld op de agenda te zetten. Wij staan Defensie graag terzijde bij de uitvoering van uw nieuwe taak.
Met vriendelijke groet,
KPMG Defensieteam
